Zachowek od zapisobiercy windykacyjnego
W sytuacji kiedy spadkodawca pominął w testamencie najbliższych członków rodziny i przekazał spadek innym osobom do gry wkracza instytucja zachowku. Zatem czym jest zachowek?
Czym jest zachowek
Prawo do zachowku to roszczenie majątkowe przysługujące jedynie określonym osobom tj. małżonkowi, dzieciom, wnukom, rodzicom w sytuacji pominięcia ich przy dziedziczeniu testamentowym. Aktualny jest też w sytuacji kiedy spadkodawca jeszcze za życia obdarował swoim majątkiem inne osoby.
Zakres tego roszczenia określa treść art. 991 kodeksu cywilnego. Uprawniony do zachowku może żądać zatem kwoty stanowiącej 1/2 udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym, a w sytuacji kiedy jest niepełnoletni lub niezdolny do pracy 2/3 tego udziału.
Przykład:
Pan X umiera. Jego jedynymi spadkobiercami ustawowymi jest 3 synów. Okazało się, że Pan X sporządził testament, w którym jako jedynego spadkobiercę ustanowił syna A. Synom B i C jako pominiętym przysługuje prawo do żądania zapłaty zachowku od syna A. Jaka jest jego wysokość?
Przy dziedziczeniu ustawowym syn A, B i C dziedziczyli by po 1/3 spadku. Zachowek to połowa tego udziału czyli 1/3 : 2 = 1/6. Synowie B i C mogą zatem żądać od syna A kwoty stanowiącej po 1/6 wartości spadku.
Oczywiście to tylko najprostszy przykład albowiem dla celów dokładnego obliczenia zachowku potrzebne jest wykonanie całego szeregu działań przewidzianych w kodeksie cywilnym.
Uprawnionemu może też przysługiwać roszczenie o uzupełnienie zachowku, jeżeli to co otrzymał jest mniej warte niż wartość przysługującego mu zachowku.
Przedmiotem jednak niniejszego wpisu jest odpowiedź na pytanie od kogo można tak naprawdę dochodzić zachowku w sytuacji zbiegu spadkobrania i wystąpienia w testamencie zapisu windykacyjnego?
Jest to pytanie o tyle zasadne, że obecne przepisy prawa pozwalają na różne formy przekazywania majątku. W odniesieniu do kwestii zachowku podstawowe znaczenie będzie miał tutaj zatem zbieg testamentowego powołania spadkobiercy oraz uczyniony w testamencie zapis windykacyjny na rzecz osoby trzeciej.
Zapis windykacyjny to takie rozporządzenie testamentu notarialnego, w którym spadkodawca postanawia, że określona osoba nabywa konkretny składnik majątku, niezależnie od powołania do spadku innej osoby jako spadkobiercy. Taka osoba jest nazywana zapisobiercą windykacyjnym.
Życie pokazuje, że często wartość zapisów windykacyjnych jest bardzo wysoka i dochodzi też do sytuacji kiedy wartość ich przewyższa to co otrzymał spadkobierca w formie klasycznego spadku.
Jak jednak wówczas przebiega proces dochodzenia zachowku?
Przykład:
Pan Y umarł i pozostawił testament notarialny. W nim jako spadkobiercę wskazał córkę A. Do tego, w drodze zapisu windykacyjnego przekazał dom i mieszkanie swojej drugiej żonie B. Syn C został pominięty w testamencie. Syn C nie wie do kogo skierować roszczenie o zachowek – wobec siostry A czy żony ojca B?
Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zachowku powyższą kwestię rozwiązują w sposób jednoznaczny. W pierwszej kolejności uprawniony musi skierować swoje roszczenie wobec spadkobiercy, o czym stanowi art. 991 § 2 kodeksu cywilnego.
Natomiast treść art. 9991 kodeksu cywilnego przesądza wprost, że odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego ma charakter subsydiarny i dopiero w razie niemożności uzyskania zaspokojenia lub uzupełnienia zachowku od spadkobiercy można skierować skuteczne roszczenie wobec zapisobiercy windykacyjnego.
Konstruując takie roszczenie trzeba zatem pamiętać bezwzględnie o tym, aby wykazać, że zaspokojenie roszczenia o zachowek przez spadkobiercę nie było możliwe.
Wystąpienie z roszczeniem wobec zapisobiercy windykacyjnego w pierwszej kolejności, z pominięciem spadkobiercy, będzie bowiem godziło w zasadę subsydiarnej czyli uzupełniającej odpowiedzialności zapisobiercy względem spadkobiercy. Tak skonstruowany pozew będzie potraktowany jako przedwczesny i będzie podlegał oddaleniu.
Reasumując zatem – zapisobierca windykacyjny będzie odpowiadał formalnie w drugiej kolejności i jedynie w takim zakresie w jakim uprawniony do zachowku nie uzyskał możliwości zaspokojenia lub uzupełnienia jego roszczenia o zachowek od spadkobiercy testamentowego.
Przeczytaj także: Roszczenie o zachowek
Kodeks cywilny – przepisy szczegółowe
Art. 991
§1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Art. 9991
§1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.
§2. Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.
§3. Osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu.
§4. Jeżeli spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna. Jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych.
Pełna treść Kodeksu Cywilnego: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640160093.