Uprawnienie osób bliskich do korzystania z mieszkania i urządzeń domowych
Zgodnie z treścią art. 923 § 1 kodeksu cywilnego uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przysługuje małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci.
Jeżeli chodzi o czas trwania tego uprawnienie to przepis wskazuje okres trzech miesięcy od otwarcia spadku ( śmierci spadkodawcy ).
Jest to uprawnienie, które powstaje z mocy prawa, przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący, rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
Mamy zatem dwie kategorie podmiotów uprawnionych:
- małżonek spadkodawcy – a więc osobę, która w chwili otwarcia spadku pozostawała ze spadkodawcą w związku małżeńskim. Dla uznania małżonka za osobę uprawnioną nie mają znaczenia stosunki osobiste łączące małżonków, a w szczególności okoliczność, czy małżonkowie pozostawali we wspólnym pożyciu. W literaturze przyjmuje się natomiast, że omawiane uprawnienie nie powstaje na rzecz małżonka w razie orzeczenia separacji.
- osoba bliska spadkodawcy – zgodnie z przeważającym w literaturze poglądem, osobami bliskimi są te wszystkie osoby, które łączyła ze zmarłym realna więź osobista o charakterze uczuciowym. Nie decyduje okoliczność, czy dana osoba była związana ze spadkodawcą więzią o charakterze formalnym, jak np. pokrewieństwo, powinowactwo, przysposobienie. Osobą bliską może być osoba formalnie obca spadkodawcy, decyduje charakter rzeczywistej więzi, powyższy przepis dotyczy najczęściej konkubentów, tj. osoby mieszkające razem i pozostające w nieformalnym związku partnerskim. Nie ma przy tym znaczenia płeć osoby bliskiej spadkodawcy.
Uprawnionym do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego może być tylko taki małżonek lub inna osoba bliska spadkodawcy, który mieszkał wspólnie ze spadkodawcą do dnia jego śmierci. Charakter prawny tego uprawnienia wskazuje, że uprawnionym może być zatem jedynie taka osoba, która zaspokajała swoje potrzeby mieszkaniowe w oparciu o to samo mieszkanie lub dom co spadkodawca do dnia otwarcia spadku. Oznacza to, że mieszkanie to było centrum życiowym tej osoby. Przejściowe opuszczenie mieszkania ( np. czasowe wykonywanie pracy za granicą ) nie wyklucza możliwości powstania omawianego tu uprawnienia.
Celem uprawienia jest zabezpieczenie osób bliskich, mieszkających wraz ze spadkodawcą do chwili jego śmierci w sytuacji, kiedy z mocy testamentu lub z ustawy nie są one spadkobiercami po zmarłym i nie przysługuje im inne skuteczne erga omnes prawo do dotychczasowego mieszkania.
Wyznaczony przez ustawę okres trzech miesięcy jest więc swego rodzaju okresem przejściowym, w którym osoba bliska powinna zabezpieczyć w inny sposób niż dotychczas swoje potrzeby mieszkaniowe.
Art. 923 kodeksu cywilnego
§ 1.Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.