Powołanie zarządu sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy
Co w sytuacji kiedy przedsiębiorca nie ustanowił zarządcy sukcesyjnego za swojego życia?
Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw pozwala w takiej sytuacji na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego przez określone osoby, następców prawnych przedsiębiorcy, już po jego śmierci. Uprawnienie to jest jednak ograniczone terminem, który wynosi 2 miesiące liczone od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Procedura ustanowienia zarządcy sukcesyjnego jest w tym przypadku o wiele bardziej sformalizowana i może być trudniejsza do realizacji niż w przypadku zarządu ustanawianego przez przedsiębiorcę za życia, zwłaszcza w przypadku wielości spadkobierców.
Dotyczy to w szczególności ustalenia kręgu osób uprawnionych do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, konieczności dokonania czynności związanych z ustanowieniem zarządu przed notariuszem oraz wymogu uzyskania szeregu zgód i oświadczeń osób, którym łącznie przysługuje udział co najmniej 85% w przedsiębiorstwie w spadku.
Kto może ustanowić zarząd sukcesyjny po śmierci przedsiębiorcy?
Osoby uprawnione do ustanowienia zarządu sukcesyjnego:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub,
- w przypadku braku testamentu – spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo,
- jeżeli został ogłoszony testament – spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, obejmujący udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Niezależnie od tego, czy po śmierci przedsiębiorcy następuje dziedziczenie na podstawie ustawy czy testamentu, osobą uprawnioną do powołania zarządcy sukcesyjnego, obok spadkobiercy albo zapisobiercy windykacyjnego, będzie małżonek spadkodawcy, jeżeli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Aby spadkobierca ustawowy, testamentowy lub zapisobierca windykacyjny mogli skutecznie powołać zarządcę sukcesyjnego zgodnie z przepisami ustawy koniecznym warunkiem jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub zapisu windykacyjnego.
Oświadczenie o przyjęciu spadku albo zapisu windykacyjnego można złożyć przed sądem albo przed notariuszem. Przepisy ogólne przewidują termin 6 miesięcy na złożenie takiego oświadczenia, lecz w przypadku woli ustanowienia zarządcy tymczasowego termin ten ulega skróceniu i oświadczenie takie trzeba złożyć przed upływem 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, czyli przed upływem terminu na ustanowienie zarządcy sukcesyjnego.
Samo nabycie spadku przez spadkobierców następuje zawsze z chwilą śmierci spadkodawcy. Aby prawnie potwierdzić status spadkobiercy konieczne jest jednak uzyskanie sądowego stwierdzenia nabycia spadku albo notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia. W tych aktach potwierdzane jest także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego.
Od chwili śmierci przedsiębiorcy do czasu potwierdzenia praw do spadku albo zapisu windykacyjnego może upłynąć długi okres czasu i aby nie było to przeszkodą dla płynnej kontynuacji działalności przedsiębiorstwa ustawa umożliwia powołanie zarządcy sukcesyjnego jeszcze przed formalnym potwierdzeniem praw do przedsiębiorstwa w spadku.
Osoby uprawnione do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego nie muszą zatem legitymować się w chwili ustanawiania zarządu dokumentem stwierdzającym nabycie spadku lecz koniecznym jest złożenie wspomnianego oświadczenia o przyjęciu spadku lub zapisu windykacyjnego.
Jeśli jednak zostało wydane prawomocne postanowienie sądu stwierdzające nabycie spadku, lub sporządzony został notarialny akt poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe, uprawnienie do powołania zarządcy przysługuje osobom wymienionym w tych aktach – właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Procedura ustanawiania zarządcy sukcesyjnego przez następców prawnych przedsiębiorcy
Do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest forma aktu notarialnego, czynności z tym związanych dokonuje zatem notariusz, który czuwa nad prawidłowym przeprowadzeniem procedury, ustala istotne fakty, odbiera wymagane oświadczenia i zgody, a następnie sporządza akt powołania zarządcy.
Pierwszym etapem jest sporządzenie protokołu powołania zarządcy sukcesyjnego. Jest on podpisywany przez osoby powołujące zarządcę sukcesyjnego. Na tym etapie notariusz uzyskuje podstawowe informacje i wymagane oświadczenia, które pozwalają potwierdzić krąg osób uprawnionych do udziału w powołaniu zarządcy sukcesyjnego.
W procedurze ustanawiania zarządu sukcesyjnego notariusz musi potwierdzić, że złożone zostały wymagane zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Chodzi o zgodę samego zarządcy sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji oraz o zgody osób, którym (wraz z osobą powołującą zarządcę sukcesyjnego) przysługuje łącznie udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Po sporządzeniu protokołu powołania zarządcy sukcesyjnego notariusz sporządza z kolei akt powołania zarządcy sukcesyjnego. Zawiera on podstawowe dane dotyczące spadkodawcy oraz zarządcy sukcesyjnego, a także osoby powołującej zarządcę i osób wyrażających na to zgodę.
Notariusz powinien zgłosić fakt ustanowienia zarządcy sukcesyjnego do CEIDG niezwłocznie, najpóźniej następnego dnia roboczego i zawrzeć w akcie powołania adnotację o zgłoszeniu powołania zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.
Akt powołania zarządcy sukcesyjnego jest dokumentem urzędowym, który potwierdza powołanie zarządcy sukcesyjnego i stanowi umocowanie wskazanej osoby do sprawowania tej funkcji.
W związku z wymaganym zgłoszeniem do systemu CEIDG informacje o ustanowieniu zarządcy są jawne i publicznie dostępne. Nie jest więc wymagane przedkładanie odpisu aktu powołania przy każdej czynności dokonywanej przez zarządcę sukcesyjnego lecz można powoływać się na odpowiedni wpis w rejestrze CEIDG.
Z chwilą ustanowienia zarządu sukcesyjnego między właścicielami przedsiębiorstwa w spadku a zarządcą sukcesyjnym powstaje szczególny stosunek prawny, podobny do prokury lub zlecenia. Ustawa określa ramy podstawowe tego stosunku i może on być ukształtowany w zasadzie dowolnie na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku.
Z chwilą ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny jest więc umocowany do podejmowania szerokiego spektrum czynności związanych z zarządzaniem przedsiębiorstwem. Jego działania odnoszą zatem bezpośredni skutek w majątku wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Pierwszym ważnym obowiązkiem zarządcy sukcesyjnego jest sporządzenie i złożenie przed notariuszem inwentarza przedsiębiorstwa w spadku. Obowiązek ten powinien zostać wykonany niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Wykaz inwentarza to dokument, w którym opisuje się składniki przedsiębiorstwa w spadku z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także wyszczególnia długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.